Anja heeft zich al vaker kritisch uitgelaten over wat zij ervaart als uitvaartondernemer en daarom ons verzoek om ook onze vragen te beantwoorden waar zij op in is gegaan. Hieronder haar verhaal.
Even voorstellen:
Ik ben Anja de Roos, mijn bedrijf? Uitvaartzorg Anja de Roos. Ik ben zelfstandig en onafhankelijk uitvaartondernemer. Aandacht en een persoonlijke aanpak staan bij mij centraal. Ik ben flexibel, werk niet met een vast draaiboek, volg het tempo wat nabestaanden aankunnen en pas mij aan aan hun wensen. Ik zal er alles aan doen om van het afscheid, een begrafenis of crematie, een waardevol moment te maken, waar een ieder met liefde op terug kan kijken.
Ik ben geen klassieke begrafenisondernemer die bepaalt, maar iemand die luistert, meedenkt en families alle vrijheid biedt om zelf te bepalen hoe het afscheid eruit komt te zien. Ik wil graag laten zien dat alles goed is en dat alles mag gaan zoals de familie dit voor ogen heeft. Als het maar passend is en goed voelt.
Als uitvaartbegeleider heb ik mij vanaf het begin openlijk uitgesproken over wat ik zag waarbij ik mij oprecht heb afgevraagd, net als velen onder jullie, wat er aan de hand is.
Soms komen krantenkoppen voorbij waarop ik moet reageren. Bijvoorbeeld de kop: ‘Onder meer DOOR corona overlijden in deze periode meer mensen’. Ik vertel dan mijn verhaal in de commentaren als ervaringsdeskundige in de uitvaartbranche. Tot nu toe is dat verhaal anders omdat bij mij juist meer mensen aan hele andere zorgelijke oorzaken overlijden. Waar baseren deze kranten hun gegevens op? Is het niet veel waardevoller nieuws, als een krant onderzoek doet naar de oorzaak van de vele plotselinge sterfgevallen, want dat zou ons toch allen zorgen moeten baren en dat is informatie waar we mee verder kunnen?
In maart ’20 had ik mij voorbereid op de grote golf overledenen die destijds door onze virologen en politici werd aangekondigd. Beschermende pakken, FFP2 maskers, hoesjes voor over de schoenen; alles lag klaar. Een spannende tijd brak aan.
Bij ieder telefoontje vroeg ik naar de doodsoorzaak. Maar geen enkele keer kreeg ik het lang verwachte antwoord: corona. Ondertussen waren we een jaar verder en rond het einde van 2020 kwam ik plotseling binnen enkele maanden drie keer oog in oog te staan met een zelfverkozen levenseinde. Het is echt met geen pen te beschrijven met hoeveel chaos, verdriet en verslagenheid ik op die momenten in aanraking kwam. En dan te bedenken dat ik in de vijf jaar daarvoor nog nooit eerder betrokken was geweest bij een suïcide.
Het nieuwe jaar 2021 ging van start. Keer op keer ging ik op pad met mijn koffer vol beschermende kleding. Telkens niet nodig. Wel kreeg ik in april te maken met meerdere plotselinge overlijdensgevallen. Bij mij, maar ook bij enkele familieleden, gingen de alarmbellen af. De vaccinatiecampagne was toch net van start gegaan? Maar bewijzen dat dit de oorzaak kon zijn kregen we niet. Halverwege 2021 kreeg ik de eerste melding van een corona overledene. De partner zit nog steeds met grote vraagtekens: Is mijn geliefde wel goed behandeld? En bij die ene melding is het voor mij ook gebleven. Maar wederom kreeg ik kort daarna te maken met een zelfverkozen levenseinde. Ik bemerkte dat de door de overheid ingestelde maatregelen een desastreuze impact hadden op het mentale welzijn van de mensen.
Augustus 2021, wat normaal een rustige periode is, werd het plotseling ontzettend druk. Veel sterfgevallen van mensen jonger dan 65 jaar. Velen daarvan overleden aan snelgroeiende carcinomen (tumoren, red.). Even leek het erop dat de ‘drukte’ was genormaliseerd. Tot november 2021. Vanaf dat moment was het een gekkenhuis. Soms kreeg ik wel zeven meldingen in tien dagen binnen. Ik kon niet anders dan meldingen doorspelen naar collega’s, wat ik normaal zelden hoefde te doen. De ene na de andere melding betrof een veel te jong persoon. Voor velen was het, BAM, zonder voorbode, einde oefening. Familie kan bij een plotseling overlijden te allen tijde obductie (onderzoek naar reden overlijden door patholoog, red.) aanvragen. Dit gebeurt in Friesland kosteloos. Wel moet men er rekening mee houden dat er soms extra vervoerskosten zijn. Helaas gebeurt dit maar weinig. In december en januari heb ik twee keer meegemaakt dat de arts obductie voorstelde na een plotseling onverwacht overlijden. Bij één iemand was de uitslag binnen twee maanden bekend: hartfalen. Bij de ander is de uitslag wel bekend, maar hier wil/mag (volgens eigen zeggen) de huisarts de nabestaanden niet over informeren. Wij helpen de nabestaanden in dit proces want natuurlijk wil de familie de doodsoorzaak graag weten. Temeer ook omdat er kinderen in het spel zijn en er mogelijk erfelijkheidsfactoren meespelen.
Wanneer er obductie wordt gedaan, wordt er naar mijn weten niet speciaal naar vaccinatie als mogelijke oorzaak gevraagd. Ik mag toch aannemen, dat mocht dit het geval zijn, en mensen zijn als mogelijk gevolg daarvan overleden, dat dit wel wordt meegenomen in het onderzoek? Dit is een goede vraag voor een patholoog anatoom.
In 2015 kwam ik in het uitvaartvak terecht. Tijdens mijn opleiding rees de vraag, wat wil ik? Werknemer zijn of zelfstandig? Veel mensen kiezen voor zekerheid. Maar ik wilde mooi werk verrichten, de wereld iets mooier maken en dicht bij mezelf blijven. Ik had in de jaren ervoor een sterke visie ontwikkeld: families rust, tijd en ruimte bieden om op een ‘eigen’ manier afscheid te nemen. Daarom koos ik ervoor om uitvaarten te verzorgen als zelfstandig en onafhankelijk uitvaartondernemer.
Hierdoor kon ik er voor kiezen om tussen de drie of vier families per maand te begeleiden. Dit zorgt voor een juiste balans. Maar zoals hierboven beschreven, veranderde het aanbod ten opzichte van voorgaande jaren en werkte ik soms 4 weken aaneengesloten. Ik ben dan ook druk bezig iemand te vinden die mij kan assisteren in drukke tijden. Wel iemand die uit hetzelfde hout is gesneden als ik ben.
Om een beeld van mijn praktijk te schetsen: vanaf maart 2020 tot begin januari 2022 heb ik 109 uitvaarten mogen begeleiden. Hiervan is slechts 1 persoon aan/met corona overleden, kreeg ik opeens te maken met vijf overlijdens als gevolg van een suïcide (voorgaande jaren geen één), heb ik drie families na het overlijden van hun baby begeleid en zijn twee mensen als gevolg van een dodelijk ongeval overleden. Voor mij was de meest voorkomende oorzaak van overlijden veroorzaakt door hart- en vaatlijden en kanker waarvan het laatste half jaar van 2021 tot nu toe veel snelgroeiende tumoren waren waar de behandeling geen effect had en ze kwamen te overlijden.
Er zijn een aantal pieken geweest in de oversterfte. Voor mij waren vooral de pieken in 2021 in april/mei, augustus en november/december. Ook vanaf januari 2022 heb ik weer méér meldingen binnengekregen dan 2021. En dit verbaast mij. De pandemie is immers al weer verleden tijd.
Een verandert patroon ten opzichte van voorgaande jaren is ook de vele aanvragen tot een voorbespreking. Wensen bespreken, omdat diegene kort daarvoor te horen heeft gekregen dat hij/zij nog enkele weken/maanden te leven heeft. Momenteel is er een explosie aan kankergevallen bij mensen tussen de 50 en 60 jaar. En bizar genoeg bijna allen dezelfde diagnose: uitzaaiingen in de hersenen, door de artsen ‘bolletjes’ genoemd, met veelal een primaire tumor in de longen. Met regelmaat hoor ik ook dat het aan tijd ontbrak om te ontdekken waar de primaire tumor zat. Het proces denderde dan zo snel voort dat de dood eerder intrad dan de artsen de tumor kon vinden.
Het is heel moeilijk om een verandering in sterfte ergens aan te relateren omdat er zo veel mogelijke oorzaken en factoren meespelen. Ik verzorg uitvaarten voor mensen uit alle lagen van de bevolking, jong en oud, geprikt en niet geprikt. Wat mij absoluut is opgevallen is dat ik in 2021 beduidend meer overlijdensmeldingen binnen kreeg dan de jaren daarvoor. De oversterfte in het laatste half jaar van 2021 en de eerste maanden van 2022 herken ik dus.
Nee, ik ben geen wetenschapper en kan dus ook niet zeggen dat er een correlatie met ‘het vaccin’ is. Maar door alle verhalen die ik van families heb gehoord vermoed ik dat ook eenzaamheid, stress en onzekerheid een grote rol hebben gespeeld in de toename van de sterfte. De isolatie van mensen vanwege de lockdowns hebben ervoor gezorgd dat hoofd en lichaam in onbalans zijn geraakt waardoor mensen letterlijk ziek werden en zelfs overleden.
Ik lees verhalen van postmortale zorgverleners dat mensen na overlijden eenzijdig donker verkleurd zijn. Dit betreft dan vaak: schouder, borst, hals en hoofd. Ik kan dit beamen. Ook zie ik net als hen, geen rood, maar zwart bloed. Mijn inziens is het een taak van een patholoog anatoom om dit te onderzoeken en te melden.
De officiële doodsoorzaak staat vermeld op het zogenaamde B formulier. Als uitvaartondernemer kan ik dit niet inzien. De schouwarts die de doodsoorzaak heeft vastgesteld moet dit namelijk in een, met handtekening verzegelde, envelop doen. Vervolgens moet ik deze inleveren bij het gemeentehuis die het dan weer doorstuurt naar het CBS. Bij dit bureau registreert men alle gegevens omtrent doodsoorzaken.
Om nabestaanden te ondersteunen en te ontzorgen is het voor mij niet relevant om te weten wat de doodsoorzaak is. Doordat ik een week zo dichtbij nabestaanden mag staan hoor ik toch wel wat er allemaal aan de dood is voorafgegaan. Bijna een week ben je hun steun en toeverlaat. Je komt binnen op één van de meest kwetsbare momenten in hun leven. Wat je dan ziet is puur en echt. Alles wat er ooit toe deed is op dat soort momenten niet meer belangrijk. Maskers zijn afgevallen en velen willen vooral vertellen en delen wat ze hebben meegemaakt. Soms komt ook het onderwerp vaccineren aan de orde. In bijna elke families tref ik gezinsleden aan die zich wel en niet hebben laten prikken. Iedereen heeft daarvoor zijn eigen reden. Ik kan hier makkelijk in meebewegen want ik ben beslist geen corona ontkenner of voor of tegen de prikken. Dat is iets wat iedereen zelf moet bepalen. Wat mij wel is opgevallen is dat mensen die zich hebben laten prikken zich niet hebben ingelezen terwijl de mensen die zich niet hebben laten prikken, onderzoek hebben gedaan naar het onderwerp.
Naast de verandering in doodsoorzaak is de gemiddelde leeftijd van overlijden bij mij zeker veranderd. Exact kan ik dit niet weergeven maar dat ik afgelopen december/ januari overlijdensmeldingen binnenkrijg van 37, 44, 46 en 51 jarigen en zelfs maar enkele 80 plussers, vertelt mij al genoeg.
Zoals ik altijd doe en altijd heb gedaan, heb ik ook in de afgelopen twee jaar alles op alles gezet om er voor te zorgen dat familieleden in de nabijheid van hun geliefde konden zijn en durfde hierbij ook buiten de kaders te treden. Ik ben nu eenmaal niet iemand die in een keurslijf past. Van mens tot mens er zijn, zonder afstand, staat bij mij bovenaan. Afscheid nemen kent geen tijd, maar ook geen afstand. De onmenselijke maatregelen die grote bedrijven hanteerden en nu nog hanteren, heb ik dan ook nooit begrepen. Je doet dit werk met liefde en passie voor je medemens, dan is afstand in mijn beleving ‘not done’. De laatste verzorging heb ik ook altijd gewoon thuis gedaan, met of zonder (zieke) familie erbij, volgens hun wens. Zoals het hoort. Thuisopbaring was ook gewoon mogelijk want wat zijn de gevolgen voor mensen die niet goed afscheid hebben kunnen nemen van hun naaste?
Ik heb mensonterende, schrijnende taferelen gezien. Van opgesloten ‘oudjes’ in een verpleeghuis die helemaal zielsalleen zonder hun geliefden moesten sterven. Van nabestaanden die voor de ramen van het verpleeghuis afscheid moesten nemen van hun geliefde. Van overledenen die als dieren in een zak werden afgevoerd. Dat er maar 30 personen aanwezig mochten zijn bij een uitvaart en de naaste familie overige gasten zonder hapje, drankje en zonder nazit, naar huis moesten sturen. In enkele gevallen heb ik dit opgevangen door picknickmanden te vullen met koffie/thee/fris en iets lekkers, zodat de familie toch nog even met elkaar bijeen kon zijn. In het bos of een andere plek ver weg van de bewoonde wereld. Wat voor lange termijn gevolgen gaan we hier nog van ervaren? Is daar over na gedacht? Geen idee.
Wat ik belangrijk vind is dat we elkaar niet veroordelen, dat we elkaars keuzes respecteren, elkaar in waarde laten, liefdevol zijn en er als mens voor je naaste medemens willen zijn. Daar gaat het voor mij om in het leven en daar sta ik voor.
Ik hoop echt dat er meer duidelijkheid gaat komen over alle veranderingen in stervensoorzaken en dat er duidelijk gaat worden waarom we zo veel oversterfte blijven houden. Niet pas over een jaar maar al nu meteen want dan kan je pas de juiste acties ondernemen om hier op in te springen. Dus hoop ik dat mensen zich blijven uitspreken, vragen blijven stellen en zelf op onderzoek blijven gaan om voor jezelf te bepalen wat waar is en daar naar te handelen. Mijn handelen zal niet veranderen want voor mij staat menselijkheid altijd bovenaan en dat wens ik elke familie toe die een dierbare heeft verloren: om afscheid te mogen nemen waar zij mee verder kunnen en wat ze als mooi hebben ervaren.
Warme groet,
Anja de Roos
